این باغ با سروهای سر به فلک کشیده، گل‌های بسیار زیبا و متنوع و درختان گرمسیری و همچنین آب و هوای دلکش خود، عده زیادی از گردشگران را به سوی خود جلب می‌کند و دیدن آن برای هر ایرانی علاقه مندی لازم است. درخت سروناز باغ ارم شهرت جهانی دارد و گلستان زیبای گل‌های رز آن نیز نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌نماید.

باغ ارم شیراز به طور مسلم از دوره سلجوقیان و در تمام دوره آل اینجو و آل مظفر و گورکانیان وجود داشته است. با توجه به اینکه بسیاری از باغ‌های شیراز به همت اتابک قراچه که از طرف سنجر پسر ملکشاه سلجوقی به حکومت فارس منسوب شده بود احداث گردیده‌اند، احتمال می‌رود که باغ ارم نیز به دستور و خواست وی احداث شده باشد.

ساختمان اصلی این باغ از سه طبقه تشکیل شده است. تالار حوضخانه در طبقه زیرین و در طبقه دوم در وسط ساختمان، ایوانی بزرگ با دو ستون بلند قرار دارد که در دو سوی آن دو ایوان کوچک دیده می‌شود. عمارت وسط، هسته مرکزی این باغ محسوب می‌شود و جالب توجه‌ترین جنبه باغ است. این عمارت از سه طبقه با تزیینات فراوان تشکیل شده است. اتاق‌‌های طبقه زیرین که تقریبا زیرزمین هستند، محلی است برای استراحت در روزهای گرم تابستان. تزیینات این اتاق‌‌ها، کاشی‌ کاری‌‌های رنگین است. دو طبقه بالایی دارای ستون‌‌هایی است که از تخت جمشید الهام گرفته شده‌‌اند. در پیشانی بنا، دو نیم‌ دایره در دو طرف و یک تابلو بزرگ در وسط قرار گرفته که از ۳ هلال روی هم تشکیل شده‌ است. این تابلو، تصاویری از شاهنامه فردوسی و نبرد شاهان قاجار را نشان می‌‌دهد. این بنا بیش از هفتاد سال به خوانین قشقایی تعلق داشته که در دوران پهلوی مصادره شده است.

عمارت اصلی باغ ارم شیراز نمونه نسبتا کاملی از ساختمان‌های اواسط دوره قاجاریه است. شیوه معماری عمارت باغ ارم شیراز که در دوره پادشاهی ناصر الدین شاه قاجار بنا گردیده است، با ویژگی‌هایی که دارد همچون سایر بناهای همانند آن دوره پیروی از چهارچوب معماری زندیه و صفویه است. حتی نقوش کاشی‌های نمای عمارت نیز تقلید کاملی از تصاویر روی دیوارهای یکی از عمارات عهد صفویه است. این ساختمان دارای سه طبقه است بام آن شیروانی است و در جلو، ایوانی دو ستونی با سقف مسطح دارد.

ساختمان فعلی باغ ارم شیراز که واجد خصوصیات معماری دوره صفویه تا قاجاریه است در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه، به دستور و خواست حسنعلی خان حاج نصیر الملک شیراز با خراب کردن عمارت پیشین و بر جای آن بنا گردیده‌است. عمارت پیشین باغ ارم به وسیله جانی خان و محمد قلی خان ایلخانی قشقایی بنا شده بود. سازنده و مهندس عمارت با شکوه فعلی باغ حاجی محمد حسن معمار شیرازی است.

عمارت اصلی باغ ارم که فعلا موجود و از ساخته‌های دو نصیر الملک به شمار می‌آید، در سمت مغرب باغ قرار دارد. این عمارت رو به مشرق و دارای سه طبقه است و از لحاظ معماری، نقاشی، حجاری، کاشی کاری و گچبری شاهکار صنعت و هنر دوره قاجاریه است. طبقه زیرین که هم سطح زمین است در وسط دارای یک تالار اصلی به نام حوضخانه است. دو طرف این حوضخانه دو راهرو وجود دارد و در انتهای هر دو راهرو پله‌هایی برای رفتن به طبقه بالا ساخته شده است. در دو طرف راهروها نیز دو سالن بزرگ قرار دارد. مجاور سالن ضلع جنوبی، آشپزخانه وسیعی است.

در وسط طبقه دوم عمارت، ایوانی بزرگ با دو ستون بلند وجود دارد و در پشت این ایوان، یک سالن بزرگ واقع و دو جانب آن دو راهرو است که بالای آن دو گوشوار است و چهار طاق نیز در طرفین راهروها است. در دو طرف ایوان بزرگ دو ایوان کوچک رو به مشرق قرار دارد که پشت آن‌ها ارسی‌ها و درک‌هایی است. این ایوان‌ها هر کدام دارای دو ستون سنگی یک‌پارچه کوچک است. انتهای شمالی و جنوبی عمارت نیز دو راهرو است. در ضلع جنوبی این طبقه هم در بالای آشپزخانه طبقه زیرین یک آشپزخانه وسیع و به همان اندازه وجود دارد.

طبقه سوم در وسط دارای یک سالن بزرگ مشابه سالن طبقه دوم است که پنجره‌های آن به ایوان اصلی باز می‌شود و در دو طرف این سالن دو راهرو است. در جنب راهرو ضلع شمالی عمارت دو اطاق و در جنب راهرو ضلع جنوبی یک اطاق و یک سالن بزرگ است. دو ایوان نیز در دو طرف همانند ایوان‌هایی طبقه دوم و درست بالای آن‌ها قرار دارد. بالای آشپزخانه طبقه دوم در طبقه سوم به صورت تراس است.

هشت باب اتاق هم در جنوب ضلع شمالی عمارت اصلی و چسبیده به آن قرار دارد. این مجموعه هشت اطاقی همان بار بندی است که فرصت الدوله شیرازی در آثار عجم به آن اشاره نموده است. این اتاق‌ها در سال‌های اخیر مرمت شده و در حال حاضر به واحد سرپرستی و امور اداری باغ اختصاص یافته‌است. در کنار در ورودی شرقی باغ نیز دو اتاق قرار گرفته که برای سکونت نگهبانان و خدمه ایجاد شده است. در پشت ساختمان اصلی یعنی در طرف مغرب باغ عمارت و محوطه اندرون قرار دارد. عمارت اندرون دارای دو سالن و پنج اتاق است.

ایوان ساختمان اصلی که رو به مشرق است و چنان که گفته شد در طبقه دوم و سوم قرار دارد. در جلو این ایوان زیبا دو ستون سنگی یک‌پارچه بلند واقع شده و سرستون‌ها به طرز ماهرانه‌ای حجاری شده است. نقش سرستون‌ها را تصویر مردانی با لباس‌های دوره قاجاریه و گل و بوته‌هایی به طور قرینه تشکیل می‌دهد. در میان ساختمان‌های دوره قاجاریه در شیراز، ایوان دو ستونی باغ ارم از نظر دارا بودن تزیینات گچبری زیبا بر دیوارهای سه جانب آن نسبت به بناهای مشابه دارای امتیاز خاصی است.

تالار مرکزی واقع در طبقه پایین را که به حوضخانه معروف است برای استراحت در روزهای گرم تابستان ایجاد نموده‌اند. این تالار دارای آب‌نمایی است و نهر آب از وسط آن می‌گذرد و سپس به استخر بزرگی در جلو عمارت مربوط می‌شود. در وسط تالار حوضخانه یک ستون سنگی حجاری شده قرار گرفته و دیوارها و کف تالار با کاشی‌های هفت رنگ که به طرزی زیبا و ماهرانه به کار رفته مزین است. سقف حوضخانه با کاشی‌های معرق و هفت رنگ پوشیده شده که تصاویر زیبایی از شکارگاه‌ها و مناظر طبیعت و داستان خسرو و شیرین و نقوش دیگر را در بردارد. کاشی‌های سقف حوضخانه را باید از بهترین‌های این هنر در دوره قاجاریه دانست.

کاشی‌های نمای عمارت نیز دارای زیبایی‌ها و ویژگی‌های خیره کننده و دل‌پذیری است. کاشیکاری‌ها عموما به سبک کارهای دوره زندیه و قاجاریه است و طرح‌ها و مناظر بدیعی در آن‌ها به نظر می رسد. کاشی‌های نمای عمارت اصلی و عمارت اندرون باغ در اصطلاح اهل این فن مشهور به کاشی هفت رنگ است.

از نظر هنر عالی نقاشی نیز این عمارت بی نصیب نمانده است. سقف دو سالن طبقه سوم ساختمان که با تیرهای چوبی و تخته‌های منظم پوشیده شده، دارای نقاشی‌های زیبا و بسیار نفیسی است. در این نقاشی‌ها گل و بوته و طرح‌های اسلیمی و تابلوهای متعدد از شکارگاه‌ها و چهره زنان و تصاویری از قصرهایی به سبک اروپایی نشان داده شده است. هنر ظریف نقاشی روی سقف که اهل این فن آن را مرجوک (بر وزن مردمک) نامند در دوره قاجاریه در شهر شیراز کاملا رواج داشته‌است.

پوشش گیاهی باغ را می‌‌توان به ۲ دسته درختان غیر مثمر و درختان مثمر تقسیم کرد:

۱- درختان غیر مثمر باغ عبارت‌اند از: سرو ناز (بلندترین سروناز این باغ که قریب ۳۵ متر بلندی آن است، بلندترین سروناز شیراز است)، کاج، افرا، ارغوان، بید مجنون، سیاه بید، زبان گنجشک، بید مشک، سپیدار، و اکالیپتوس.

۲- درختان مثمر باغ عبارت‌اند از: انار، ازگیل، نارنج، خرمالو، گردو، زردآلو، بادام، سیب، به و گلابی. محصول اصلی درختان میوه‌‌دار باغ در درجه اول انار است و در درجه دوم می‌‌توان مرکبات را به حساب آورد. درختان مرکبات باغ ارم در ردیف سایر نارنجستان‌ها و باغ‌های مرکبات شیراز است.

باغ ارم شیراز در تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۵۳ به شماره ۱۰۱۳ در فهرست آثار ملی ایران و در سال ۲۰۱۱ به شماره ۱۳۷۲ در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است.