دهکد‌ه‌ی نیاوران همواره یکی از بخش‌های ییلاقی شهر تهران بوده‌است. این منطقه در دوره‌ی قاجار نیز مورد توجه شاهان و دولت مردان قرار گرفت. ناصرالدین شاه در سال 1267هجری قمری حاج علیخان حاجب الدوله را مامور ساخت عمارت صاحبقرانیه در باغ نیاوران کرد. از آنجا که پس از نخستین قرن پادشاهی ناصرالدین شاه (در آن زمان هر سی سال یک قرن محسوب می شد)، این محل تجدید عمارت کلی یافته بود، به دستور شاه «صاحبقرانیه» نامیده شد.

پس از انقلاب اسلامی، کلیه‌ی اموال کاخ توسط کارشناسان صورت برداری و کل بنا از سال1374 استحکام بخشی، مرمت و بازسازی شد. گچبری‌ها، آیینه‌کاری‌ها، اُرسی‌ها، درها و ... توسط هنرمندان و استادکاران، جانی تازه گرفت و برخی از نفیس‌ترین قالی‌ها مرمت شد. با استفاده از چند اتاق اداری و خدماتی، برخی از اسناد و مدارک تاریخی مرتبط با دوره‌ی قاجار و پهلوی -با رعایت موازین موزه آرایی- تلاش شد تا سیر کوتاهی از تاریخ و هنر این دو دوره در صاحبقرانیه، به نمایش گذاشته شود.

دو تابلوی بزرگ شاهزادگان قاجاری بر دیوارهای شمالی و جنوبی قرار دارد. در اتاق اول عکس‌هایی از صاحبقرانیه زمان ناصرالدین شاه و در اتاق بعدی، فرمان مشروطیت (اصل این فرمان در تاریخ 14 جمادی الاخر 1324 هـجری قمری در کاخ صاحبقرانیه امضا شد)، اسناد این دوره و تصاویری از شخصیت‌های دوران مشروطیت دیده می‌شود. بعد از اتاق مذاکرات نظامی، تالار جهان‌نما یا تالار آیینه قرار دارد. آیینه‌کاری‌های ظریف با گچبری‌های هنرمندانه و ارسی‌های چشم‌نواز، به عظمت این بنا افزوده‌است. در شاه نشین شمالی این تالار، میز کار محمدرضا پهلوی قرار دارد.

دیوارهای شاه نشین جنوبی را سلاح‌های کوچک سرد و گرم از دوران زند و قاجار آذین کرده و چند قالی نفیس ایرانی کار هنرمندان تبریزی و کارگاه‌های عمواغلی و ارجمند کرمان کف تالار را پوشانده‌است. چند گلدان از کارخانه‌های میسن آلمان و سور فرانسه در این تالار دیده می‌شود. بعد از تالار جهان‌نما، اتاق مذاکرات خصوصی، خوابگاه نیمروزی و ... قرار دارد.

مجموعه‌ای از عکس‌های سران کشورهای خارجی و نیز آثار اهدایی به دربار و مدال‌ها و نشان‌ها در اتاق‌های این بخش به نمایش گذاشته شده‌است. در سرسرای ضلع شرقی این طبقه، مجسمه ونوس از سنگ مرمر، بازدیدکننده را بدرقه می‌کند. کلیه مبلمان صاحبقرانیه به سفارش و دستور فرح دیبا از فرانسه خریداری شد. لوسترها ساخت کشور چکسلواکی و کارخانه باکارای فرانسه و ظرف‌ها ساخت کارخانه‌ی روزنتال آلمان است.

حوض‌خانه

طبقه زیرین کاح صاحبقرانیه حوض‌خانه نام دارد. در اتاق‌های این کاخ انواع بافته‌های قاجاری، آثار لاکی شامل جعبه‌ها، جلدها، قلمدان‌ها و آثار خوشنویسی، نگارگری و سوخت از هنرمندان نامی ایران به نمایش گذاشته شده‌است.

کرسی‌خانه با گچبری‌ها و کتیبه نگاری‌های چهار طرف دیوار و تابلوی یوسف و زلیخا، یکی از دیدنی‌ترین بخش‌های صاحبقرانیه است.

حوض‌خانه به لحاظ معماری و تزییناتی چون گچبری‌ها، ارسی‌های فاخر و آثار موجود در آن، بعد از تالار جهان‌نما از زیباترین بخش‌های کاخ است. حوض، در وسط بنا قرار دارد و اطراف آن را مبلمان فرا گرفته‌است. یک جار و چند تابلوی نقاشی، از جمله تابلوی حوض‌خانه صاحبقرانیه اثر کمال الملک در این فضا به چشم می‌خورد.

در ازاره‌ی دیوار شاه نشین شمالی، مجلس شیخ صنعان (روایت عطار) بر روی سنگ نقر شده است.

در قسمت بار و چای‌خانه انواع وسایل پذیرایی و انبوه ظرف‌های شیشه‌ای و کریستال، ساخت کشورهای آلمان، روسیه، چکسلواکی و ایران دیده می‌شود. سقف‌های چوبی منقوش این بخش، متعلق به قرن 12 هـجری قمری بوده و از شیراز آورده شده‌است.