مقدمه:

انسان عزیزترین، شریفترین و با استعدادترین موجود عالم است. خداوند متعال بارها و بارها در آیات قرآن این موضوع را بیان کرده که جهان برای انسان و در خدمت انسان است. زیرا ظرفیت والایی در نهاد انسان نهفته و کهکشان­ها، دریاها، صحراها، پرندگان، ... همه برای انسان است. انسان موجود شگفتی است. خداوند برای اینکه استعداد انسان پرورش پیدا کند پیامبران و کتاب­های آسمانی را فرستاد تا اینکه نوبت به آخرین کتاب(قرآن) و آخرین پیامبر(حضرت محمد_(ص)) رسید. خداوند می فرماید: "قرآن حاوی تمام محتوای کتاب­های آسمانی قبلی نیز است، پیامبر اکرم_(ص) هم تمامی اندوخته­ها و تجربیات گذشتگان را دارد."

پیامبر اکرم_(ص) در روزهای آخر عمرش بیش از ده بار برای مسلمانان صحبت کرد و به آنان اذعان داشته؛ میراث 23 سال کار من دو چیز است: 1 ) کتاب آسمانی قرآن 2 ) 13 نفر معصوم (اهل بیت پیامبر، یک زن و 12 مرد) از شما می­خواهم از این دو بهره­برداری کنید، آنها را به فرزندان خود نیز معرفی کنید. هرگاه به قرآن و اهل بیت من مراجعه کنید(تمسک کنید)، به بیراهه نخواهید رفت.

شیوه قرآن در ارایه مفاهیم :

قرآن حاوی 6236 آیه و 114 سوره است. خداوند آیات آن را به هفت شکل نازل فرموده که هر کدام جاذبه خاص خود را دارد :

1 ) امرها

2 ) نهی­ها

3) تشویق­ها   

4) هشدارها

5) قصه­ها

6) مثل­ها      

7) گفت وگوها

بطوری که موارد 1 الی 4 به روش مستقیم و مابقی آنها به طور غیرمستقیم به انسان­ها آموزش می دهد.

امرها و نهی­‌ها :

خداوند پیرامون موضوعات مختلف، به مواردی انسان­ها را امر و نهی کرده بطوری که 1400 بار امر و 400 بار نهی در قرآن آمده  است. زیرا خداوند هدایت و خوشبختی انسان را می خواهد و در سفارش به خوبی­ها تأکید بسیاری دارد.

تشویق‌­ها و هشدارها:

خداوند در راستای موضوعاتی، انسان ها را به انجام آن تشویق کرده و یا هشدارهایی به آنها داده است. تشویق­ها در قرآن نیز به مراتب از هشدارها بیشتر است.

قصه : 

قصه جریانی است که وقتی برای مخاطب تعریف می شود او خودش را در دل قصه پیدا می کند، سپس به پندی که در آن نهفته پی می برد.  3000 آیه از آیات قرآن در قالب قصه بیان شده. تفاوت قصه­های قرآنی با قصه­های مرسوم در

جهان این است که قالب قصه­های قرآنی تنها خاص کودک نیست بلکه به گونه­ای طراحی شده که برای تمامی سنین، قشرها، موقعیت­های اجتماعی متفاوت مناسب می باشد و از جاذبه لازم برخوردار است.

انواع قصه های قرآنی:

1 ) حدود 280 قصه از قصه­های قرآنی دارای آغاز، پایان، عنوان و سرفصل است. به گونه­ای که تمام محتوای قصه در قرآن آمده است.

نمونه آثاری که در این حوزه به چاپ رسیده:

• داستان­های تفسیر المیزان، حسین فعال
• داستان­های تفسیر نمونه، سید حسین حسینی
• داستان­های انبیاء، دکتر موسوی گرمارودی
• قصه­های قرآن به قلم روان، محمدی اشتهاردی
• داستان­های انبیاء، رسول محلاتی

2) قصه‌­های ناپیدا(شأن نزول)؛ حدود 300 قصه در زمان پیامبر رخ داده، بطور همزمان با آن آیه و یا آیاتی نازل شده است. در واقع وقوع ماجرایی منجر به نزول آیه وآیاتی شده اما خود قصه در قرآن نیست. 

نمونه آثاری که در این حوزه به چاپ رسیده:

• نشان نزول، علیرضا بذرافشان     
• شأن نزول، جواد محقق

3 ) قصه افرادی که تحت تاثیر آیه­ای ازآیات قرآن قرار گرفته­اند. محتوای قصه در قرآن نیست بلکه سرنخ قصه زندگی این افراد در پرتو آیات قرآن حاصل شده است.

  نمونه اثری که در این حوزه به چاپ رسیده:

• حکایت­های قرآن، محمد محمدی

مَثَل:

مَثَل؛ گزاره­ای تأثیرگذار، کوتاه، قابل انتقال و جذاب است که در حوزه نقاشی، انیمیشن و هنرهای تجسمی ظرفیت بسیاری دارد؛ بخشی از فرهنگ ملت ها نیز امثال آنهاست. 120 مثل در قرآن آورده شده که قابل پردازش و نوسازی است. مانند: عالمی که به علمش عمل نمی کند به الاغی می ماند که کتاب حمل می کند.

نمونه اثری که در این حوزه به چاپ رسیده :

• مثال­های زیبای قرآن، آیت ا... مکارم

گفت وگو:

گفت وگو یک واژه فارسی است و 17 واژه به زبان عربی (محاوره، مجادله، مباحثه، مذاکره، مناظره، مشاجره، ...) برای آن در نظر گرفته شده است که قرآن به تمامی آنها اشاراتی داشته و هر کدام مفهوم خاص خود را دارد. خداوند به  200 گفت­و­­گو در قرآن اشاره کرده و پیامبر اکرم_(ص) نیز تأکید بسیار بر آن داشته است بطوری که می فرمایند: هرگاه زن و شوهر با هم گفت وگو کنند، ثوابش از اعتکاف در مسجدالنبی بالاتر است.

اسامی 60 نفر در قرآن به عنوان شخصیت­های مثبت و منفی آورده شده. خداوند قهرمانان ما را در قرآن معرفی کرده، قهرمانانی که یاد و خاطر آنها جاویدان و انرژی بخش است. از آنجا که مسائل انسانی فرازمانی و فرازمینی هستند می توان از پشتکار، مقاومت، انسانیت، ... آنها الهام گرفت و بهره­برداری کرد.

اهل بیت پیامبر همانند سرمایه­های گرانبهایی هستند که برای انسانها به میراث گذاشته شده است. برخی از زوایای ائمه معصومین شامل: شخصیت علمی، شخصیت ادبی، دوران کودکی، فرهنگ کار، اجتماعی، سیاسی، ... است.

در زمینه نگاه به شخصیت علمی(علوم وحیانی و زمینی) ائمه و شاگردانشان بسیار کم به رشته تحریر درآمده. در کتاب " پویای تمدن اسلام و ایران، دکتر ولایتی" اشاره شده که مسلمانان بخصوص شیعیان به لحاظ سفارشات بسیار قرآن، پیامیر اکرم_(ص) و امامان شیعه در زمینه دانش­آموزی، در دو قرن اول تمام علومی که در جهان آن زمان بوده، فراگرفته­اند. بطوری که از قرن سوم تا نهم، هر کدام از مسلمانان استاد، منبع و مرجعی بودند. در طول این هفت قرن همه به دانشگاه­ها و کتابخانه­های مسلمین مراجعه می کردند اما از قرن نهم به بعد افول کرده و مسلمانان ریزه­خوار خوان دیگران شدند تا اینکه در روزگار ما انقلاب شد، بنیان گذار انقلاب و رهبر عزیز، پی درپی ما را به شاگردی توصیه می کنند که باید رنج این شاگردی را بکشیم. ازلحاظ شخصیت ادبی نیز همه امامان دارای مجموعه شعر هستند که بسیار کم به آن پرداخته شده است. با توجه به ظرفیت بالای آگاهی امامان و معصومین در دوران کودکی، توجهات لازم به این موضوع صورت نگرفته. پیرامون زاویه فرهنگ کار بویژه برای مخاطبین کودک و نوجوان بسیار کم عنوان شده است. در ارتباط با زاویه اجتماعی و سیاسی برای بزرگسالان کار شده است اما مطالب آن برای کودک قابل فهم نیست.

پرسش و پاسخ:

پرسش:

با توجه به اینکه در دنیای امروز دو دیدگاه وجود دارد: 1) امروز نیاز به قهرمان(دینی و غیردینی) داریم.  2) دوره قهرمان­ها به سر آمده و امروز دیگر دوره قهرمان­ها نیست. اگر امکان دارد در این خصوص توضیحاتی بفرمایید.

پاسخ: 

به اعتقاد من مهمترین کار قهرمانان و الگوها، امید است. وقتی در جـــریان رشادت­ها و زندگی این قهـــرمانان قرار می گیریم، با توجه به انرژی بسیاری که بدست می­آید، امید به زندگی بیشتر می­شود. چرا که مسائل انسانی فرازمانی و فرازمینی هستند، می­توان از پشتکار، مقاومت، انسانیت، ... آنها الهام گرفت و بهره­برداری کرد.

پرسش:

با توجه به اینکه نباید جهنم و مجازات را برای بچه­ها توصیف کرد، آیا  در قصه گویی­های کودکانه می­توان به سرانجام ضد قهرمان بودن اشاره کرد؟

پاسخ:

بطور نمونه برای بیان زشتی­های جهنم، ماجرای اردوی کوهنوردی گروهی را مثال می­زنیم. داستان از این قراراست؛ پس از کمی پیاده­روی، بتدریج افرادی که چندان اهل ورزش نیستند از میان راه بازمی­گردند و تنها تعداد کمی از آن گروه به بالای کوه می­روند، افرادی که به مسیر خود ادامه نداده­اند از چشم­انداز زیبایی­های طبیعت محروم می­شوند. در این مثال بدون اینکه کودک در جریان زشتی­های جهنم قرارگیرد بطور غیرمستقیم به واسطه محروم شدن از یک موضوع خوب و دلپسند (چشم­انداز زیبایی­های طبیعت از بالای کوه) به محروم شدن از شیرینی و حلاوت بهشت خواهند رسید. ضد قهرمان­ها را نیز به همین منوال می توان برای بچه ها توصیف کرد. زیرا با زبانی ساده و شیرین، با ژرفای بسیار می­توان از زشتی­ها و بدی­ها برای کودکان سخن گفت.