محمود کيانوش

 شاعرکودک و نوجوان

  نام کیانوش قطعاً برای بیشتر کودکان این سرزمین نامی آشناست. اکثر کودکان و نوجوانان ایران زمین، شعرهای او را خوانده یا شنیده اند. لذا اورا می توان یکی از طلایه داران و پیشگامان شعر کودک در ایران دانست. کیانوش از معدود شاعرانی است که در سرایش شعر، به ساختار شعر بیشتر توجه داشته است. به همین دلیل شعرهای او فنی ترو ساختاری تراز دیگر شاعران کودک به  نظر می رسد. و شاید علت تأثیرپذیری شاعران دیگر از او به همین خاطر باشد. اما در این مبحث برآنیم که صور خیال در اشعارکودکانهی وی را مورد بررسی قرار دهیم. اساساً صور خیال در شعر نقش فراوانی دارد و از آنجاییکه کیانوش به ساختار شعر بیش از هر شاعر کودک دیگری توجه داشته است و به فنی بودن شعر کودک می اندیشد،قطعاً صور خیال در شعر او بیشترین کاربرد را داراست. تشبیه، استعاره و تشخیص که صورت های خیال را تشکیل می دهد، در شعر کیانوش فراوان یافت می شود؛ به  ویژه تشخیص یا جاندارانگاری که از خصیصه های مهم شعر کودک و شعر کیانوش می باشند. لذاسعی مان بر این است که با ذکر نمونه هایی صورت های تشکیل دهنده ی خیال را در شعر این شاعر بررسی نماییم.

تشبیه

  تشبیه یا همانندی در شعر کیانوش از جایگاه خاصی برخوردار است و این شاعر تلاش کرده است، ذهن کودک را با تشبیه آشناتر سازد که به کارگیری این عنصر خیال، موجب خیال انگیزی شعرش شده است.تشبیه اساساً به دو گونه ی تشبیه گسترده و تشبیه فشرده دسته بندی شده است که در تشبیه گسترده ادات تشبیه و وجه شبه و یا یکی از آن دو را می توان یافت، ولی در تشبیه فشرده، ادات تشبیه و وجه شبه حذف  می باشد.در این تشبیه نهایت ایجاز رعایت شده است که بلیغ ترین نوع تشبیه است و به استعاره بسیار نزدیک می باشد و اینک نمونه ایاز تشبیه:

  دو گوی کوچک اند / این چشم های ما  / آب آیینه ای است پهناور/ صورت آسمان در آن پیداست

  کیانوش چشم را به دو گوی کوچک و آب را به آیینه تشبیه کرده است که وجه شبه هرکدام به ترتیب گردی و سیاهی و صافی و پاکی می تواند باشد.

استعاره

  پس از تشبیه، استعاره نیز در شعر کیانوش کاربردفراوانی دارد و این شاعر به خیال انگیزتر کردن شعرش به استعاره روی آورده است. دراینجا نمونه هایی از استعاره ی مصوحه و استعاره ی مکنیه را جهت اطلاع ذکر می کنیم.

*استعاره ی مصرحه

گرد و طلا ونقره

آراسته جهاندرا (1)

 بگستر بر زمین فرش زمرد

بریز الماس تر درجویباران (2)    

بچه ی خورشید را

به مهر بیدارکن (3)

  همانطور که می دانیم، گردطلا و نقره از نور خورشید، فرش زمرد استعاره از سبزه والماس تر استعاره ازآب باران می باشد.

*استعاره ی مکنیه

خستگی را می تکاند

پنجه ی افسونگر شب(3)

دست دریا به گردن خشکی

سینه ریز صدف می آویزد (4)

پنجه ی شب، دست دریا و گردن خشکی استعاره ی مکنیه می باشد.

تشخیص(جاندارانگاری)

  تشخیص یا جاندارانگاری، یکی دیگر از عناصرسازنده ی خیال، در شعر کیانوش به شمار می آید. شاید بتوان گفت، تشخیص بیشترین کاربرد را در شعر کیانوش دارد و تقریباً در همه ی شعرهایش جاندارانگاری را می توانیم به وضوح ببینیم.

  البته ناگفته نماند که از مهمترین خصیصه های شعر کودک این است که هر چیز بی جان برای کودک جاندار فرض می شود. کودکان با جاندارانگاری انس و الفتی دیرینه دارند و عموماً در صحبت کردن و بازی کردن آنان جاندارانگاری را می بینیم.

و اینک نمونه هایی از صنعت تشخیص در شعر کیانوش:

 پیشی جانم نبینم

 ساکت نشسته ام

از نگاهت می فهمم

که خیلی خسته ای باز (6)        

بر تو کشتزارمن سلام!

مهربان، مراببخش، دیر آمدم

راه دور بود... (7)

منابع :

 بچه های جهان، ص 65

بچه های جهان، ص188

زبان چیزها، ص46

بچه های جهان، ص29

بچه های جهان، ص151

طوطی سبزهندی، ص 10

بچه های جهان، ص10      

                                                 ♦ليلا خلقت پرور مربي ادبي