یک بغل دریا به آرشه ی امروز بریز!

"بررسی قصه ی هامون و دریا"

نوجواني دوره اي مهم و شايد سرنوشت ساز در زندگي هر فرد است . نوجوان در اين مقطع سني ، تحولات سريعي را از جنبه هاي جسمي و يا روحي و رواني تجربه مي کند. نوجوان در مرز بين کودکي و بزرگسالي قرار دارد از اين رو با تعارضات متعددي ميان اين دو دنيا (کودکي و بزرگسالي) روبروست. وی به دنبال يافتن خود و هويت واقعي خويش بوده و از هر فرصتي براي اثبات شخصيت و ابراز قابليت هايش استفاده مي کند.

برای شناخت از دوران نوجوانی؛ ابتدا  باید تعریف درستی از نوجوانی داشته باشیم و دنیای ذهنی وی را آن گونه که هست شناخته و به آن ورود و راه یابیم نه آن طور که ما به عنوان بزرگسال از او انتظار داریم و می اندیشیم. دوران نوجوانی، مرحله ای از رشد جسمانی، روحی –روانی، عاطفی، احساسی و سوق به سمت عقلانی شدن آدمی ست که میان مرحله ی کودکی وسوق یافتن و برای ورود به دنیای بزرگسالی در حال گذار است. مرحله ای حساس و تأثیرگذار در روند رو به رشد او. در این دوره از بلوغ و رشد؛ علائق، سلیقه ها، درک و دریافت او از پدیده ها و محیط پیرامون خود، استقلال طلبی و چگونگی تعامل و برقراری ارتباط وی با همسالان، خانواده، جامعه و دیگران کاملن متفاوت از هردوره از زندگی است. چرا که نوجوان هنوز نه به طور کامل از کودکی خود بریده و فاصله گرفته نه دنیای بزرگ ترها را به تجربه نشسته است. او در این دوره از رشد به دنبال پیدایی و تکامل خود است و بی هراس و بی واهمه به جست و جوی خود می پردازد و در اکتساب خصوصیات عاطفی و هیجانی و دریافت هویت فردی و اجتماعی خود تلاش می کند.بلوغ فیزیکی، روانی و عاطفی در وی متحول شده و ادامه می یابد. بنابراین برای شناخت از وی باید به همه ی جنبه های شناختی آشنا و ویژگی های روانشاختی، و باروری وی را جهت تکامل بخشی و شناخت از او، آشنایی کامل داشت.

رمز حصول و دست یابی به دنیای نوجوان، شناخت هرچه بیشتر اوست.  در برخورد با نوجوان گاهی ما کودکی را می بینیم که در درون وی ابراز موجودیت می کند با انگاره های ساده و ساده اندیش، شیطنت دارد و پرجنب و جوش و هیجانی ست. گاه نوجوانی دیده می شود که ادعای استقلال می کند. برای اثبات موجودیتش نترس و بی باک و برای تقویت قوه ی ادراک و فهم خود دست به استدلال زده و درتصمیم گیری هایش قاطع است.

با توجه به این نظرگاه و آشنایی هرچند کوتاه در ارتباط با نوجوان، ادبیات می تواند یکی از ابزارهای تکامل بخشی و تقویت تفکر و اندیشه مندی در وی شده و او را در فضای حسی- عاطفی، قرار داده و به کشف و شهود در مورد خود و محیط پیرامون او یاری نماید. ادبیات داستانی، داستانی که مختص به او و متناسب با نیازهای اوست می تواند او را به  سمت و سوی خواسته هایش هدایت و در او به شکلی که می طلبد و نیازش را پاسخگوست پدیدار گردد تا نوجوان در منظرگاه خود و با دست یابی به خواسته های عاطفی و احساسی اش به کشف و شهود دست یافته یا او را به تأمل و تفکر وادارد.

مهم ترین  ابزاری که می تواند نویسنده را به مخاطب آثارش نزدیک کرده و با او عجین باشد، نیروی شناخت و آگاهی وی از دنیای اوست بنابراین ما از دو منظر مخاطب شناسی و ارتباط بخشی به مخاطب به بررسی قصه ی "هامون و دریا "می پردازیم و عناصری که موجب  کشش و جذابیت در اثرشده تا به مخاطب این حس القاء شودکه دنیای نویسنده دنیای اوست و نویسنده در آیینه ی وجودی او به موضوعی پرداخته که خواسته و نیاز اوست به اقتضای سن و شرایط بلوغ فکری و جسمی وی...

حال با ذکر خلاصه ای از داستان به بررسی عوامل شکل گیری جذابیت در داستان و عناصر بارز و شاخصی که این اثر را از سایر آثار نوجوان نوشت متمایز می کند می پردازیم:

خلاصه ی داستان:

"هامون و دریا" نوشته‌ی "عباس جهانگیریان"كاري از انتشارات منادی تربیت است. هامون دل‌بسته‌ي دخترعموي خود "دريا"  مي‌شود اما زن‌عمويش نمي‌خواهد دخترش را به هامون بدهد، مادر دريا به شش خواستگار ديگر او توجه مي‌كند. تا اين‌كه دريا دچار بيماري يرقان مي‌شود و بايد ماهي زنده از دريا بخورد.

خواستگاران دريا به همراه برادر او در يك گروه به راه مي‌افتند تا اين ماهي را براي دريا بياورند، هامون نيز به تنهايي به راه مي‌افتد تا اين‌كه سختي راه، خواستگاران ديگر دريا را از ادامه‌ي مسير پشيمان مي‌كند، برادر دريا در راه به سراغ هامون مي‌رود و با يكديگر ادامه‌ي مسير را طي مي‌كنند و ماهي را به دست مي‌آورند.

عناصر مهم تشکیل دهنده ی داستان:

مخاطب شناسی و ارتباط بخشی با مخاطب، عشق به عنوان مفهوم کلیدی در ساخت اندیشه ای اثر، استفاده از نمادها و سمبل ها ، توصیفات شاعرانه و صحنه پردازی قوی و تأثیرگذار، انتخاب بجا در اسامی و شخصیت پردازی قوی ؛ از مهم ترین عناصری ست که شالوده و شاکله ی اصلی داستان را شکل داده و به آن عینیت می بخشد. می توان این عناصر اساسی و شکل دهنده در این اثر را به عنوان شاه کلید در گشودن و رمزگشایی اندیشه ی نهفته در اثر نامید.

اولین چیزی که در داستان موجب گیرایی و جذبه در این اثر می کند؛ عنوان کتاب است. هرخواننده ای که این اثرداستانی را برای خوانش انتخاب می کند با اولین تضاد یا پارادکس معنایی که موجب کشش و فرورفتن در متن روایت می شود را حس می کند. چراهامون؟ چرادریا؟ آیا هامون و دریا نام مکان یا متعلق به جایی هستند یا خیر اسم خاص اند؟ و این حس میل خواندن در مخاطب یا خواننده را افزایش می دهد. وقتی داستان شکل می گیرد و جلوتر می رویم باز با همین اسامی شگفت انگیز و موثر در ارائه و خلق معنا مواجه می شویم: توفان، رعد، پیردرخت، پیرآباد و...

انتخاب بجا و تأمل برانگیز مکان(پیرآباد، چشمه ی آهوان)، درخت مراددهنده(پیردرخت)، نام اسب سپیدسالار(رعد) و شخصیت های داستان (هامون،دریا، توفان)، انتخاب بیماری و چیزی که به عنوان نماد نویدبخش و حیاتی در زندگی دریا وموجب بازگشت وی به زندگی می شود(ماهی که خودنماد زنده و زندگی ست)؛ همه و همه از واژه ها و کلمات کلیدی در جذبه بخشی به اثر می باشد.

مخاطب شناسی و ارتباط بخشی با مخاطب از طریق انتخاب موضوع و محتوا در ارائه و خلق عشق و معنابخشی و هدایت مخاطب در یادگیری و آشنایی وی با مفهوم واقعی عشق است. یکی از مهم ترین شاکله های اصلی نیاز مخاطب نوجوان امروز که در بسیاری از آثار ویژه این گروه سنی به دیده ی اغماض یا اصلن نادیده گرفته شده در این اثر با درایت و زیرکی خاصی نمود دارد. چیزی که هر قلم به دستِ نوجوان نوشتی باید آن را درک کرده و مخاطب خود را دست کم نگیرد یا بی توجه یا با بی تفاوتی نسبت به دنیای ذاتی و بلوغی او نگذرد جناب جهانگیریان  روی آن دست گذاشته و با قاطعیت تمام سره از ناسره را باز نموده و جسارت بخشی در بروز احساسات و عواطف انسانی مخاطبش را بیان کرده است. این عنصراساسی و تأثیرگذار که در این اثر موجب شده از سایرآثار داستانی متناسب با مخاطبش متمایزگردد همین توجه به شناخت از دنیای مخاطب و انتخاب موضوع عشق به عنوان یکی از حالات درونی انسان که می تواند شاه کلید بازگشایی دنیای درونی و بسترساز آینده وی گردد؛ می باشد. این امر موجب شده تا مخاطب قدرت تمیز و تشخیص در وی قوت بگیرد و با چالش هایی که ممکن است در مسیرانتخابش پیش آید محکم وآبدیده عمل نماید.

آشنایی با خرده فرهنگ ها و فرهنگ بومی و باورهایی که گاهی موجب می شود تا زمختی و زشتی فقروتنگدستی یک قوم یا یک منطقه قابل تحمل شود اگرچه در جای خود پایبندی به سنت ها و گاهی نیز به خرافه گرایی می انجامد اما در این جا بیشتر ارائه ی انتقال فرهنگ و تفکر حاکم بر جامعه ی هدف را نشان می دهد. نوجوانی که رازدار اهالی ست، نوجوانی که یک پای در سنت داشته و گامی به سوی دنیای امروز نهاده(ساز زدن وآواز خواندنش)؛ پایبندی مردم به اعتقادات و باورهای ذهنی؛ در این اثر از آغاز تا پایان شکل خاصی به خود گرفته و صبغه ی سنتی را در وی آشکارتر نموده است.

استفاده از سمبل ها و نمادهایی که گاه معنابخشی می کنند(مانند:انتخاب اسامی که در لایه ی پنهان اثر سه عنصرازعناصر چارگانه ی طبیعت را به ذهن متبادر می کند،دریا:آب، هامون:خاک، توفان:باد ... یا آیینه ای که هردو شخصیت داستان "هامون و دریا" با آن به هم علامت می دهند در معنابخشی آینگی و صاف و بی غل و غش بودن عشق شان به هم اشاره دارد و شکستن آن توسط توفان که نوعی خشونت مردانه در مقابل بروز عشق در پایبندی به سنت از خودنشان می دهدیا رها کردن سیب در جوی آب و گل های محمدی که باز در لایه ی پنهان اثر یک نوع لطافت، ظرافت و زیبایی عشق را در خودنهان دارد...)) گاه به معرفی یک فرهنگ قومی می پردازند(پیرآباد و پیردرخت، قاصدک های سفید و سبز و قرمز، ) و گاه موجب خلق تصاویر ذهنی و تصویرسازی های معناساز مبتنی بر عینیت بخشی در شکل گیری همزادپنداری و درک متقابل از رفتارهای فرهنگی یک قوم یا یک منطقه را نشان می دهد(چشمه ی آهوان و ماهی های درون آن برای زنده کردن و جان دادن به معشوق، بهرام گور و شکارگاه وی در دارقالی، تکه تکه شدن آیینه و شکستن تصویرهامون در آن،و...).

صمیمیت و سیالیت نوع روایت و توصیف های گاه شاعرانه و تصویرسازی های بکر و معناساز، صحنه پردازی قوی در همه ی بندهای مختلف روایت از آغاز تا پایان، عجین بودن طبیعت با خلق و خوی مردم جامعه ی هدف و عجین بودن آن ها با طبیعت، همه و همه در بیان روایی ساده و قابل درک و دور از حواشی و یا استفاده نکردن از واژگانی که ممکن است برای مخاطب نامأنوس باشد؛ تنیده شده و بافت کلامی و معنایی خاصی به اثر بخشیده است.

زمان و مکان داستان؛ در آغاز ما احساس می کنیم با یک مکان خاص در یک منطقه ی خاص روبرو شده و در یک موقعیت زمانی خاص اتفاق قراراست بیفتد اما در بطن و متن روایت که غرق می شویم این نوع تفکر و اندیشه ی حاکم برداستان می تواند در هر مکانی از دنیا که فرهنگ سنتی حاکم و قومیت گرایی بیشتری نمود دارد؛ اتفاق بیفتد . می تواند هم اتفاق در دیروز شکل گرفته باشد هم برای امروز است و بی شک درآینده نیز اتفاق خواهد افتاد. واین یکی از موارد مهم و زیبایی ست که در انحصار یک مکان خاص یا مربوط به یک قوم یا زمان خاص نیست بلکه می تواند در گوشه ای از شاخ آفریقا یا سرخ پوستان آمریکا یا در بعضی از ملل عربی یا شرق آسیا اتفاق بیفتد در حالی که روایت از مناطق کویری ایران ممکن است شکل گرفته باشد. این یکی دیگر از موفقیت هایی ست که موجب شده این روایت برای هر خواننده ای جذابیت داشته باشد و با آن همزداپنداری کند حتا بزرگسالانی که در عشق خود ناکام مانده یا در نوجوانی به هر دلیلی سرکوب شده اند تلنگری باشد تا بیشتر نوجوان امروز را درک کنند و به خواسته های او احترام بگذارند..

تتمه ی کلام؛ این که قصه ی "هامون و دریا"، روایتی ست که یک جامعه ی سنتی را در بطن خود در لایه ای پنهان به چالش کشانده تا سره از ناسره و احساس های آنی و زودگذر را از عشق تمیز و تشخیص دهند. روایتی ست که در دنیای واقعی برای هرکسی در روی کره ی زمین اتفاق افتاده یا می افتد، شکل ماهوی و ماهیت وجودی هر فرهنگی ست که می تواند در خود زایش کند و شکل و ماهیت وجودی خود را بروز دهد، رفتارخشونت آمیزی ست که زائیده ی فقر اقتصادی و فقر فرهنگی ست که موجب می شود دراین همه زمختی و کلافگی، آیینه ای صیقلی شود و عشقی بزاید که مولود همه ی ناهمگونی ها و زشتی های ناشی از فقرباشد، تلاش بی وقفه ای ست از یک نوجوان برای به دست آوردن آن چه او را به دل واگذار کرده و می کند تا به ندای درونی خود پاسخ بدهد ندایی که هر دلی شایسته ی شنیدنش نیست و هرگوشی آویزه اش نمی کند؛ داستانی ست که هم درد دارد هم شیرینی، هم خشونت دارد هم دریا و آرامش، هم تلاش می خواهد و سرسختی هم ظرافت می خواهد و صداقت، ودر یک کلام دست یابی به عشقی ست که جان و روح را در قالبی دیگرگونه می تند تا همه ی بدی ها فراموش شوند.

"هامون و دریا"؛ اثری زیبا و قابل تأمل است که جناب عباس جهانگیریان به زیبایی و با درایت تمام برآن چیره شده و به اثبات رسانده که چه قدر دنیای زیبا ،خواستنی و پرتلاطم نوجوانی را درک کرده و به چه میزان با وی در ارتباط است. بی شک همه ی نوجوانان این مرزوبوم به داشتن این نویسنده بزرگ  عشق ورزیده و افتخار می کنند.