خانه موزهی تهران قدیم (عمارت کاظمی)
عمارت کاظمی یا همان سرای کاظمی که «خانه موزه تهران قدیم» نام جدید آن است از خانههای قدیمی تهران، در محلهی چاله میدان قدیم در همسایگی امام زاده یحیی با ارزشی استثنایی قرار دارد.
این محله قدیمی، دارای ارزشهای خاص معماری و شهرسازی شامل بافت مسکونی، راسته، گذرهای ارتباطی، فضای شهری خصوصی و عمومی است. این محله، با توجه به تخریبهای ناشی از ساخت و ساز جدید، بخش عمدهای از ساکنان خود را از دست دادهاست و اقشار جدید با تفاوتهای فرهنگی و اجتماعی در این محله سکنی گزیدهاند.
ملک فوق در مرکز پلاکهای همجوار خود چون نگینی قرار گرفتهاست. این بنا که حدود ۱۰۰ سال از ساخت آن میگذرد، با توجه به جدا شدن از املاک جنبی، با مساحتی حدود ۲۰۳۳ مترمربع باقی مانده که شامل ۱۲۱۵مترمربع عرصه و فضای باز و ۶۵۰ مترمربع عیان و زیر بنا است.
در حال حاضر نیز در پروژهای در قالب مردم شناسی که شهرداری با استفاده از ماکتها و عروسکهایی مشاغل و آداب و رسوم مردم تهران طی 150 سال گذشته را به نمایش گذاشته در این مجموعه به صورت کوچک و دایمی برقرار شده است.
تاریخچهی این بنا متعلق است به میرزا سید کاظم پسر سید میرزا هدایت الله تفرشی که در سال 1226 قمری در اوایل پادشاهی محمد شاه قاجار وارد خدمات دولتی گردید. در زمان ناصرالدین شاه از میرزاهای اصطبل شاهی بود.
مشخصات بنا طرح بنای کاظمی متاثر از طرح متداول خانههای ایرانی و متناسب با شان صاحب خانه، نوع روابط و جایگاه اجتماعیاش ساخته شده است. طرح و شکل بنا در اواخر دوران قاجار شکل گرفته و در دوران پهلوی اول تکمیل شده است. این بنا همانند خانههای سنتی ایرانی شامل بیرونی، اندورنی، آب انبار، مطبخ، اصطبل است. ظاهرا خانه موجود بخشی از یک مجوعه مفصلتر است که اجزا دیگر آن در حال حاضر جدا شدهاند.
اما به هر حال مجموعه باقی مانده فعلی نیز یک خانه کاملا سنتی است. آنچه از قسمت اصلی این خانه بازمانده است قسمت شاه نشین است که یک طبقه زیر و یک طبقه روی دارد. بنای فعلی دارای دو حیاط است.
حیاط جنوبی که منتهی الیه سمت غربی آن قرار دارد، در بخش بیرونی و حیاط شمالی در بخش اندرونی واقع است. بخش اصلی ساختمان به میزان 1.5 متر از کف حیاط بالاتر است و در بخش زیرین آن زیر زمین خانه قرار دارد که دارای آجر کاری خوشنقش و نفیسی است. در ساختمان اصلی دو تالار در مرکز قرار گرفتهاند.
در طرفین تالارها، گوشوارهها قرار دارند و راهروها در طرفین گوشوارهها شکل گرفتهاند. اتاقهای طرفین حیاط و گوشوارهای دارای دیوار باربر و پوشش تیرپوش با سقف تخت هستند، زیر زمین دارای طاق کلیل است و تالارها با خرپاهای چوبی که شیروانی کاهگل اندودی سطح نمای آن را شکل میدهند پوشش داده شده است. سطح نمای خارجی تالارها آجر کاری ساده است که در محل رخ بام آن موتیوهای گچ بری گل درشت نقش بسته است. سایر سطوح نمای حیاطها نیز ترکیبی از آجر و اندود گچ هستند.
در فضای داخلی اتاقها بخشهایی مانند گیلویی تالار و بخاریها، دارای گچ بری هستند ولی مابقی سطوح سادهاند. اما زیباترین بخش خانه کاظمی را ارسیهای زیبای طرفین تالارها شکل میدهند.
این ارسیهای بی نظیر که دارای آلت چینیهای مفصل و پرنقش و نگار هستند با انواع شیشههای الوان در سطوح خارجی تزیین شده و در فضای داخلی کار، لندن کاری (نقاشی پشت شیشه) به زیباترین وجه، پارتیشنهای نقش دار مجللی را ساختهاند و در کل بادگیرها و تزیینات بیرونی و نمای زیبای آجری و پنجرههای ارسی از ویژگیهای منحصر به فرد معماری این ساختمان است.