رینولد نیکلسون
رِنالد الین نیکلسن (Reynold Alleyne Nicholson)
رِنالد الین نیکلسن (که در ایران به نام رینولد نیکلسون معروف است.) در ۱۹ اوت ۱۸۶۸ در یورکشر در انگلستان متولد شد. پدر او استاد دانشگاه ابردین در اسکاتلند بود و او نیز تحصیلات عالی را از آن جا شروع کرد. سپس به دانشگاه کمبریج رفت و به فراگرفتن ادب یونانی و لاتین مشغول شد و در ۱۸۹0 در امتحانات آن رشته رتبهی اول را حائز گردید. چون پدربزرگ او علاقهمند به زبان عربی و تاریخ عرب بود، از کودکی رغبتی به آموختن زبان عربی و معارف اسلامی پیدا کرده بود، و در کمبریج به تحصیل زبان عربی پرداخت.
در ۱۸۹۲ برای اولین بار به دیدار ادوارد بروان نایل آمد و از آن پس به آموختن فارسی مشغول شد. چون پروفسور براون دلبستگی خاصی به آثار عارفان ایران داشت، نیکلسن برای پایاننامهی دکتری خود به راهنمایی او دیوان شمس، مجموعهی غزلهای جلالالدین محمد بلخی را برگزید و منتخبی از آن را در ۱۸۹۸ در سی سالگی به انگلیسی ترجمه کرد و همراه با متن اصلی به چاپ رساند.
در ۱۹۰۱ به معلمی زبان فارسی در دانشگاه لندن منصوب شد و یک سال بعد همین سمت را در دانشگاه کمبریج عهدهدار شد و این مقام را تا زمان درگذشت ادوارد براون در ۱۹۲۶ دارا بود. از آن تاریخ کرسی زبان عربی (موسوم به کرسی سِر تامس اَدم) به عهدهی او گذاشته شد تا در سال ۱۹۳۳ در سن ۶۵ سالگی از دانشگاه بازنشسته شد. طی این دوران بسیاری از متون مهم فارسی و عربی را ترجمه، تصحیح و منتشر کرد. همچنین تعدادی از برجستهترین خاورشناسان انگلیسی تربیتیافتگان او بودند، از جمله چارلز استوری که جانشین او در دانشگاه کمبریج شد، و آرتور آربری که بعداً متصدی کرسی دانشگاهی او شد. رِنالد نیکلسن در ۲۷ اوت ۱۹۴۵۵ درگذشت.
آثار مهم او را در چهار بخش میتوان تقسیمبندی کرد:
بخش اول شامل تألیف کتاب «تاریخ ادبیات عرب» (به انگلیسی) است که از زمان انتشار در سال ۱۹۰۷ همواره کتاب مرجع دانشگاهی در این موضوع بودهاست، و همچنین کتابهای دروس عربی در سه جلد ومتن و شرح دیوان ابن عربی به نام ترجمانالاشواق (۱۹۱۱) و کتاب "اللمع فیالتصوف" با مقدمه و ترجمهی خلاصه به انگلیسی (۱۹۱۴۴)
بخش دوم کتابهایی است که در موضوع تصوف و عرفان اسلامی تألیف کرده و گویای درجهی تعمق و قریحهی نیرومند اوست. از جملهی این کتابها عارفان اسلام (۱۹۱۴) و «مطالعات در باب تصوف اسلامی» (۱۹۲۱) است.
بخش سوم شامل تصحیح انتقادی متون عرفانی فارسی است از جمله منتخبات دیوان شمس در ابتدا، تصحیح تذکرهالاولیا عطار که جلد اول در ۱۹۰۵ و جلد دوم در ۱۹۰۷ به انضمام فهرست اعلام و لغات نادر با مقدمهای از محمد قزوینی در شرح حال فریدالدین عطار در لندن منتشر شد. ولی مهمترین اثر او در این دسته متن مثنوی مولوی در سه جلد است که سالیان دراز صرف تصحیح و تنقیح آن شدهاست.
بخش چهارم ترجمههایی است که رنالد نیکلسن از متون فارسی، عربی و ترکی عثمانی به انگلیسی انجام دادهاست. از این دسته ترجمهی کشف المحجوب هجویری در تاریخ تصوف و عقاید صوفیه یک بار در ۱۹۱۱ و بار دیگر در ۱۹۳۶ در لندن به طبع رسیدهاست. اما بزرگترین و مهمترین اثر او در این قسمت ترجمهی مثنوی معنوی و شرح بر مثنوی به انگلیسی در هشت جلد (انتشاریافته بین سالهای ۱۹۲۵ و ۱۹۴۰) است که شاهکار او به شمار میآید و گواه تبحر نیکلسن در زبان و ادبیات فارسی و فلسفه و اخلاق و مذهب و اخبار و احادیث اسلامی است. درک عمیق نیکلسن از اسلام و مسلمانان از آنجا بیشتر مایهی شگفتی است که او هیچگاه به خارج از اروپا سفر نکرد.