جستجو
عبدالحسین زرین‌کوب
عبدالحسین زرین‌کوب خوانساری (۲۷ اسفند ۱۳۰۱، بروجرد – ۲۴ شهریور، ۱۳۷۸ تهران) ادیب، تاریخ‌نگار، منتقد ادبی، نویسنده، و مترجم برجسته‌ی ایران معاصر است. خانواده‌ی او اصالتاً خوانساری بودند. وی از نوادگان ملا علی‌اکبر خوانساری بوده‌است. تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خویش به پایان برد. تحصیل در دوره‌ی متوسطه را تا پایان سال پنجم متوسطه در بروجرد ادامه داد و به‌دنبال تعطیلی کلاس ششم متوسطه در تنها دبیرستان شهر، برای ادامه‌ی تحصیل به تهران رفت. رشته‌ی ادبی را برگزید و در سال ۱۳۱۹ تحصیلات دبیرستانی را به پایان برد. سال بعد به بروجرد بازگشت و به تدریس در دبیرستان‌های خرم‌آباد و بروجرد پرداخت. در این دوران، درس‌های مختلف از تاریخ و جغرافیا و ادبیات فارسی تا عربی و فلسفه و زبان خارجی را تدریس می‌کرد. در همین دوره، نخستین کتاب او به نام فلسفه، شعر یا تاریخ تطور شعر و شاعری در ایران در بروجرد منتشر شد.
وی در سال ۱۳۲۴، پس از آن‌که در امتحان ورودیِ «دانشکده‌ی علوم معقول و منقول» و «دانشکده‌ی ادبیات» حائز رتبه‌ی اول شده‌بود، وارد رشتهٔ ادبیات فارسی دانشگاه تهران شد. در سال ۱۳۲۷، دوره‌ی لیسانس ادبیات فارسی را با رتبه‌ی اول به پایان رساند، و سال بعد وارد دوره‌ی دکتری رشته‌ی ادبیات دانشگاه تهران شد. وی که از زمان شروع تحصیلات دانشگاهی به عنوان دبیر در دبیرستان‌های تهران به تدریس پرداخته بود. از سال 1328، سردبیری مجله هفتگی مهرگان را نیز عهده‌دار شد که با وجود وقفه‌هایی، این همکاری تا پنج سال تداوم یافت.
وی در سال ۱۳۳۰ در کنار عده‌ای از فضلای عصر، هم‌چون محمد معین، پرویز ناتل خانلری، غلامحسین صدیقی و عباس زریاب خویی برای مشارکت در طرح ترجمه‌ی مقالات دائرةالمعارف اسلام (طبع هلند) دعوت شد.
در سال ۱۳۳۴ از رساله‌ی دکتریِ خود با عنوان نقدالشعر، تاریخ و اصول آن، که زیرنظر بدیع‌الزمان فروزانفر تألیف شده‌بود، با موفقیت دفاع کرد.
از سال ۱۳۳۵ با رتبه‌ی دانشیاری کار خود را در دانشگاه تهران آغاز کرد و عهده‌دار تدریس تاریخ اسلام، تاریخ ادیان، تاریخ کلام و مجادلات فرق، تاریخ تصوف و تاریخ علوم در دانشکده‌های ادبیات و الهیات شد. دکتر زرین‌کوب چندی نیز در «دانشسرای عالی تهران» و «دانشکده‌ی هنرهای دراماتیک» به تدریس پرداخت. در همین سال، برای مدت کوتاهی نیز امور مربوط به انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب را به عهده گرفت. پس از دریافت رتبه استادی در سال 1339 از دانشگاه تهران چندی نیز در دانشسرای عالی تهران و نیز در دانشکده هنرهای دراماتیک تدریس کرد.
وی از سال ۱۳۴۱ به بعد، در فواصل تدریس در دانشگاه تهران، در دانشگاه‌های آکسفورد، سوربن، هند و پاکستان، و در سال‌های ۱۳۴۷ تا سال ۱۳۴۹ در آمریکا به‌عنوان استاد میهمان در دانشگاه‌های کالیفرنیا و پرینستون به تدریس پرداخت.
مدتی هم در موسسه لغت فرانکلین با مجتبی مینوی به همکاری مشغول شد. در این میان، یک چند سردبیری مجله راهنمای کتاب را پذیرفت. سال 1342 فصل خاصی برای ارائه ادبیات معاصر ایران در مجله به وجود آورد. با این حال همکاری وی با نشریات ادواری داخلی به این‌جا محدود نمی‌شود و فعالیت علمی استاد در انتشار مجلاتی هم‌چون سخن، یغما، جهان نو، دانش، علم و زندگی، مهر و فرهنگ ایران زمین، چشمگیر است.
آثار وی به‌عنوان مرجع عمده در مطالعات تصوف و مولوی‌شناسی شناخته می‌شود. وی از تاریخ‌نگاران برجسته‌ی ایران است و آثار معروفی در تاریخ ایران و نیز تاریخ اسلام دارد. این آثار به‌دلیل بیان ادبی و حماسی تاریخ از آثار پرفروش در میان ایرانیان هستند.
زرین‌کوب بیش از چهار دهه در دانشگاه تهران، ادبیات فارسی، تاریخ اسلام و تاریخ ایران تدریس کرد و پس از انقلاب، با مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی همکاری کرد، از جمله این که ۶۵۰۰ کتاب و مجله را به دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی اهدا کرد.
عبدالحسین زرین‌کوب در چهار کتاب به بررسی تاریخ اسلام پرداخته که عبارتند از: بامداد اسلام، کارنامه‌ی اسلام، دو قرن سکوت، و تاریخ ایران بعد از اسلام.
وی در آغاز کارنامه اسلام می‌نویسد:
"کارنامه اسلام یک فصل درخشان تاریخ انسانی است. نه فقط از جهت توفیقی که مسلمین در ایجاد یک فرهنگ تازه جهانی یافتند بلکه به سبب فتوحاتی که آن‌ها را موفق کرد برای ایجاد یک دنیای تازه ورای شرق و غرب. قلمرو اسلامی که در واقع نه شرق بود و نه غرب. "
کتاب‌شناسی:
1323 فلسفه‌ی شعر
1338 نقد ادبی
1343با کاروان حله مجموعه‌ای از نقد ادبی
1346 شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب
1349 از کوچه‌ی رندان، بحث و بررسی و نقد اشعار حافظ شیراز و تشریح شرایط سیاسی و اجتماعی شیراز در زمان شاه مسعود
1363 سیری در شعر فارسی، بحثی انتقادی در شعر فارسی و تحول آن با نمونه‌هایی از شعر شاعران
1364 سِر نی، نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی معنوی
1366 بحر در کوزه، نقد و تفسیر قصه‌ها و تمثیلات مثنوی و معنوی
1370 پله‌پله تا ملاقات خدا، درباره‌ی زندگی، سلوک و اندیشه‌ی مولانا. و نیز نحوه آشنایی با شمس تبریزی و چگونگی اثرپذیری روحی و طوفان تصوفی که در وی عارض گردید و نیز اطلاعات با ارزشی در مورد کودکی و نوجوانی مولانا و نیز شرح احوالات شاگردان معروفش حسام‌الدین چلبی و صلاح‌الدین زرکوب.
1372 پیرگنجه، در جست‌وجوی ناکجاآباد، شرح‌حال نظامی گنجوی و بررسی اشعار و آثار وی و نیز شرح تفضیلی تاریخ آن دوران
1372 آشنایی با نقد ادبی
1375 از گذشته ادبی ایران
1377 از نی‌نامه
1378 دیدار با کعبه جان درباره‌ی زندگی و آثار و اندیشه‌ی خاقانی
1381 نامورنامه درباره‌ی فردوسی و شاهنامه
بامداد اسلام
تاریخ ایران:
1330 دو قرن سکوت
1343 تاریخ ایران بعد از اسلام (کتاب)
1364 تاریخ مردم ایران (2 جلد)
1372 روزگاران
تاریخ اسلام:
1346 بامداد اسلام
1348 کارنامه اسلام
اندیشه:
1342 ارزش میراث صوفیه
1353 فرار از مدرسه (درباره زندگی و اندیشه‌ی ابوحامد غزالی)
1357 جست‌و‌جو در تصوف ایران
1369 در قلمرو وجوان، سیری در عقاید؛ ادیان و اساطیر و شامل بخش‌هایی چون: پندارهای از یاد رفته و میراث هندوان و اسطوره یا تاریخ و نفود در ادوار ماقبل تاریخ عقاید و دیانات. فصل آغازین کتاب با این عبارت آغاز می‌گردد: بودن یا نبودن؟ مسئله این است! و جوابی که پرسشگر حیرت‌زده می‌جوید برای آن است که مطمئن شود این بودن آیا به زحمتش می‌ارزد و زندگی وی اصلا هیچ معنی و هدف دارد یا آن‌که جز توالی کودکی و جوانی و پیری که سرانجام به عدم محض منتهی می‌گردد چیزی نیست.
1377 شعله طور
ترجمه:
1326 بنیاد شعر فارسی
1328 ادبیات فرانسه در قرون وسطی
1328 ادبیات فرانسه در دوره رنسانس
1332 شرح قصیده خاقانی اثر مینورسکی
1337 فن شعر ارسطو
1357 ارسطو و فن شعر
1351 یادداشت‌ها و اندیشه‌ها
1353 نه شرقی، نه غربی، انسانی
1356 از چیزهای دیگر مجموعه چند یادداشت پراکنده
1363 یا کاروان اندیشه
1365 دفتر ایام، مجموعه‌ی گفتارها، اندیشه‌ها، و جست‌و‌جوها
1368 نقش بر آب، جست‌و‌جویی چند در باب شعر حافظ، گلشن راز، گذشته‌ی نثر فارسی و ادبیات تطبیقی
1376 حکایت هم‌چنان باقی
نوشته‌های ادبی و تاریخ‌نگاری:
1347 تک درخت
1354 تاریخ در ترازو
جستارهای وابسته:
فهرست تاریخ‌نگاران ایرانی
