در اواخر فصل زمستان زمانی که برودت و سرما می‌خواهد با طبیعت خداحافظی کند و طراوت و نشاط بهار جایگزین آن شود و به هنگامی که برفها در سینه ساوالان آب شده و به صورت رودها در سرزمین پهناور آذربایجان جاری می‌شود. صدای تکم و تکم چی ها در شهر و روستا می‌پیچد که با زبان شیرین و آهنگین خود به مردم نوید آمدن بهار را می‌دهند و خلق را برای پاک کردن کینه از دلها و گرد و غبار از خانه‌هایشان دعوت می‌‌کنند ، تکم و تکم گردانی یکی از نشانه‌های اصیل فرهنگی دیار آذربایجان و یادگاری از گوسانهای دوره گرد است .

اشعاری که تکم چی می‌خواند و منسوب به تکم است همانند اشعار عاشیق‌ها از سینه مردم این خطه به زبان آمده و همان‌طور نیز سینه به سینه حفظ شده و به بقای خود ادامه داده است . تکم یک عروسک چوبی سنتی است و واژه تکم از دو بخش " تکه " و " م " تشکیل شده‌است . تکه در زبان ترکی به معنی قوی هیکل که همیشه در راس گله حرکت می‌کند. " م" ضمیر ملکی اول شخص مفرد است و تکم در واقع به معنی " بزیر من " است .

به کسی که تکم را می‌رقصاند" تکم چی " می‌گویند که اشعار مخصوص تکم را با آهنگی خاص می‌خواند تکم عروسکی بود به شکل بزکه بر سر چوب گردی سوار می‌شد. روی آنرا با مخمل یا پارچه‌هایی به رنگ قرمز می‌پوشاندند و روی این پارچه را با پولک ، زنگوله ، سکه و نیز پارچه‌های الوان و حتی آئینه تزئین می‌کردند . این بز روی یک صفحه چهارگوش یا گرد که سوراخی در وسط داشت قرار می‌گرفت که چوب پایه آن از سوراخ وسط صفحه می‌گذشت و تکم‌چی چوب را به دست می‌گرفت و تکم را روی صفحه چوبی به حرکت در می‌آورد و متناسب با حرکات آن اشعاری را با آواز می‌خواند . سر و صدای زنگوله‌ها و خوردن تکم بر صفحه چوبی نوعی ریتم و آهنگ برای آواز تکه‌چی بوجود می‌آورد. یکی از کهن‌ترین تکم گردانان در آذربایجان لوطی جبار اردبیلی بود که وی در ادای این نمایش همانند کوله‌ ایوانی سرآمد دیگران بود .