معرفی ساز «دیوان»

ریشه ساز دیوان را به کردهای اهل حق و کردهای ایزدی نسبت داده‌اند.

در کتاب «سازهای موسیقی» نوشته وریا احمد آمده که دیوان تکامل یافته ساز تنبور است.

این ساز ابتدا به شکل سه سیم و بعدها در میان کردهای بادینان «شمال کردستان» به شکل پنج سیم در می‌آید.

ساز دیوان که اکنون رواج بیشتری یافته به شکل هفت سیم درآمده که جدا از آواز، در هنگام اجرای تصنیف «گورانی» دارای یک سرضرب است که با انگشت دوم دست راست بر روی صفحه زده می‌شود و ریتم آهنگ «تصنیف» را حفظ می‌کند.

این ساز در قرن بیستم در میان ترک‌ها و عرب‌ها نیز رواج پیدا کرد که در میان عرب‌ها به «بزوق» و در میان ترک‌ها به «باغلما» شهرت دارد.

این ساز به دو شکل دسته بلند (24 پرده‌ای) و دسته کوتاه (14 پرده‌ای) ساخته می‌شود. کوک‌های معمولی این ساز (La Re Sol) (La Mi La) (La Re La) (La Re Mi) محسوب می‌شود.

این ساز جدا از اجرای ملودی و مقام‌های کردی، قابلیت اجرای موسیقی دستگاهی را دارا است (هر چند که موسیقی کردی جدا از این هفت دستگاه نیست).

از ویژگی‌های این اثر استفاده از گویش‌های مناطق کردنشین هم‌چون هه ورامی، سورانی، بادینانی، اردلانی، کلهری و ساخت تصانیف گورانی جدید بر روی اشعار کردی است.

از «عارف جزراوی» و «حسن جزراوی» می‌توان به عنوان نوازندگان مشهور این ساز نام برد.

قطعات: 

«تصنیف ئاگری ده روون» آتش درون

«تصنیف خه می یار» غم یار

«مقام و تصنیف ده رده دار» دردمند

«مقام و تصنیف مه جنون» مجنون

«مقام و تصنیف دووری» دوری

«مقام و تصنیف زستان» زمستان

«مقام و تصنیف کانیان» چشمه‌ها