قاچان یا قَمچان
-این بازی که مشترک بین پسران و دختران انجام میشود، بسیار پیچیده است.
-این بازی به طور کلی عبارت از 12 عدد ریگ (به اندازه حبه قند) میباشد و افراد شرکت کننده حداکثر 4 نفر می باشند .
1- بازیکنان به ترتیب ریگ ها را در مُشت گرفته و سپس در یک حرکت تند آن ها را مقداری به هوا پرتاب میکند و سپس بایستی با پشت دست آنها را نگه دارد و تعدادی که روی پُشت دست قرار میگیرند بایستی کمتر از 4 عدد نباشند.
2- اگر کمتر از 4 شد نوبت نفر بعدی است و اگر 4 یا بیشتر شد بایستی با حرکت دیگر آنها را به هوا انداخته و مجدداً در مُشت بگیرد و سپس با حرکت دیگر 3 عدد آنها را به دست دیگر پرتاب کند و یک عدد را نگه دارد.
3- در همه این حرکات بایستی هیچکدام از ریگها به زمین نیافتند. وقتی این عمل انجام شد به غیر از یک ریگ باقی را به هوا پرتاب و همزمان یک ریگ از آن هایی که در زمین هستند با همان دست برداشته و فوراً ریگ پرتاب شده به هوا را بدون رسیدن به زمین بگیرد.
3- این عمل تکرار میشود تا وقتی که مجموع ریگها به عدد 4 رسیده و مثل عمل قبل سه عدد آنها را با دست دیگر پرتاب میکند و همین طور تا همه ریگها را از زمین بردارد و عمل جدا سازی را به دستههای سه تایی انجام دهد.
4- اگر بازیکن موفق شد، به همه طرفهای دیگر بازی (به هر تعداد که باشند) میگوید: «کِرر» به معنی (کِرج شدن مُرغ و خوابیدن روی تخمها) و بازی را از اول مجدداً شروع میکند.
5- در هر مرحله که شکست بخورد نوبت به نفر بعدی میرسد .
6- اگر موفق شد با هر مرحله یک عدد از ریگها را به عنوان تخم زیرپای دیگر بازیکنان میگذارد و اگر تا آخر موفق شد و فقط سه عدد ریگ ماند بایستی هر سه عدد ریگ را به پُشت دست نگه دارد و مجدداً به داخل دست (با پرتاب کردن به هوا) برگرداند و گاهی برخی اعمال دیگر برای سنگ آخر انجام میگیرد و در نهایت پس از اتمام سنگها آن فرد برنده میشود.
7- ولی اگر در حین بازی نتوانست و دیگران موفق شدند بایستی ابتدا «کِرج» شدن خود و سپس تک تک ریگها را پَس بدهند و سپس طرف را «کِرج» نمایند.
برخی از بازیهای سنتی که در حال حاضر کما بیش در برخی از مناطق و روستاهای این استان رواج دارد و در فصولی از سال از جمله بهار که مردم به طبیعت میروند، انجام میگیرد عبارتند از:
دال پلان، قلان در سه نوع:چنگ،پنجه گیر و آزاد، لنگران، کلاو روانه کی، کران، زوران، چوچزان در دو نوع:چز ،گوان، کل پر، حبل، کیشان، اشتره لوان، قطان، هفت سنگ، جلیه روان، مله جوره کی، جوزان، گلواز، شش خوان، زور مشتکی یا زر مشتکی، چو جنگ، هشارهشارکی.
بازیهای محلی و سنتی فراوان دیگری در استان ایلام رواج دارد، از جمله: هِشار هِشاره (قایم موشک)، اَکاوتی(اَلک دولَک)، هفت سنگ، جَوزان، تیله بازی، دالِگه دَخیل (گرگم به هوا، مخصوص دختران)، قُلان (لنگران) و … .