پدرش ابولقاسم خان کمال السلطنه، که به طبابت اشتغال داشت، مردی از خاندان فضل و ادب و نوه محمودخان صبا، ملک الشعرای دربار فتحعلی شاه قاجار بود. کمال السلطنه که خود ساز می زد و دوستانی از اساتید موسیقی داشت، ابوالحسن را در شش سالگی به آنان سپرد تا به او نوازندگی بیاموزند، بزرگانی همچون میرزا عبدالله و درویش خان تار و سه تار، علی اکبر شاهی سنتور، حسین خان اسماعیل زاده کمانچه، اکبر خان فلوت(نی) و حاجی خان ضربی تنبک زدن را به او آموختند.

ابوالحسن که بعدها لقب جد بزرگش "صبا" را برای نام خانوادگی برگزید در نوجوانی نواختن ویولن و خواندن نت موسیقی را از حسین خان هنگ آفرین فرا گرفت و در سال ۱۳۰۲ به شاگردی کلنل علینقی وزیری رفت و تئوری، هارمونی و آهنگسازی را نزد وی فرا گرفت. وزیری که تازه از اروپا برگشته بود با نو آوری هایش محیط موسیقی ایران را دگرگون کرد و در امر آموزش و گسترش موسیقی دگرگونی های عمده‌ای به وجود آورد.

او با ارکستر خود کنسرت هایی در تهران و شهرستان‌ها برپا می کرد و صفحات موسیقی متعددی با کارهای او تهیه می شد و ابوالحسن صبا دانشجوی ممتاز وزیری به عنوان تکنواز ارکستر پله‌های اشتهار را می پیمود.

نخستین صفحه‌ای که با تکنولوژی ویولن صبا به بازار آمد در سال ۱۳۰۶ به نام "ای وطن" از ساخته‌های وزیری و با آواز "روح انگیز" بود.

در سال ۱۳۰۸ صبا به رشت اعزام شد تا مدرسه صنایع ظریفه را تاسیس کند. صبا که معتقد بود منابع اصلی موسیقی ایران آهنگها و ترانه‌های محلی است دو سالی را که آنجا بود به روستاهای دورافتاده می رفت و به نت نویسی و گردآوری نغمه‌های محلی می پرداخت و از آنها در خلق آثارش الهام می گرفت. این سفرها از صبا که تا آن زمان بیشتر به نوازندگی می اندیشید یک راهنما و مربی موسیقی ساخت.

در رشت بود که بانو منتخب اسفندیار کوه نور را دید و با او ازدواج کرد.

در بازگشت از گیلان صبا در سال ۱۳۱۰ کلاس موسیقی خود را در خانه‌اش در تهران دائر کرد و چون سازهای مختلفی را درس می داد و روشهای آسانی برای آموزش برگزیده بود شاگردان فراوانی را دور خود جمع کرد. در کلاس‌های صبا که بیش از ۲۵ سال دائر بود و تا آخرین روز زندگی‌اش در آنجا تدریس می کرد نوازندگان بسیاری تربیت شدند و در میان آنان کسانی که به استادی رسیدند کم نیستند. گفته اند که او در تعلیم موسیقی دست و دل باز بود و هر چه را که می دانست به هر کس طالبش بود می آموخت.

وی از آغاز به کار رادیو در سال ١٣١٩ با رادیو در سمتهای تکنواز، سرپرست گروه و مسئول و عضو شورای موسیقی همکاری داشت.همچنین وی یکی از ارکان برنامه گلهای جاویدان نیز بود.

صبا همچنین صاحب تالیفات متعددی در زمینه موسیقی است. از جمله سه دوره کتاب در تعلیم ویلن شامل ردیف‌های آواز و قطعات ضربی، دو دوره کتاب در تعلیم سنتور و آثار چاپ نشده‌ای که در اختیار شاگردانش قرار می داد از جمله کتابهایی در تعلیم سه تار و تعلیم آواز شامل کلیه ردیف‌های موسیقی ایرانی.

صبا با شاگردانی که پروراند و با متدهایی که نوشت روی نسل‌های بعد از خود اثر گذاشت و چهار مضراب روی ویولن حتی تا امروز سبک صباست که دنبال می شود.

صبا به نقاشی که آن را در هنرستان کمال الملک آموخته بود و به پرورش گل و کارهای تزئینی بسیار علاقه مند بود. او در خانه‌اش یک کارگاه نجاری داشت که در آن منبت کاری می کرد و سنتور و سه تار می ساخت. حاصل ازدواج استاد سه دختر است به نامهای غزاله ، ژاله و رکسانا.

خانه صبا پس از مرگش، در ۱۳۵۳ توسط دانشکده هنرهای زیبای کشور تبدیل به موزه شد و بسیاری از نقاشی‌ها و آثار تزئینی و سازهایی که ساخته بود در آن نگاهداری می شد از سال ۱۳۸۰تا سال ۱۳۸۷ موزه تعطیل شده بود و به کوشش کوچکترین نوه اش در مهر ماه ۱۳۸۸دوباره بازگشایی شد.

صبا که صدای اصلی ویولن را به خدمت موسیقی ایران گرفت و تا آخر عمر نوازنده ممتاز و استاد یگانه آن بود و باید او را شخصیت برجسته‌ای در موسیقی و هنر ایران در نیمه اول قرن بیستم دانست، در بیست و نهم آذرماه ۱۳۳۶ در سن پنجاه و پنج سالگی به بیماری قلبی در تهران درگذشت و با یک مراسم تشییع بزرگ و پر احساس در آرامگاه ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.

سازهای تخصصی ابوالحسن صبا
صبا در نواختن همه سازهای موسیقی ردیف چیرگی پیدا کرد و تمام سازهای ایرانی همچون سنتور، تار، سه‌تار، تنبک، نی، کمانچه، ویولن و نیز پیانو را در حد استادی می‌نواخت ولی ویولن و سه‌تار را به عنوان سازهای تخصصی خود برگزید. سپس در مدرسه عالی موسیقی به شاگردی علی‌نقی وزیری درآمد و تکنواز ارکستر او شد.

کار در رادیو ابوالحسن صبا
در سال ۱۳۱۸ که رادیو تهران تأسیس شد، صبا در رادیو به کار نوازندگی پرداخت ولی همچنان در هنرستان موسیقی مشغول آموزش و پژوهش در زمینهٔ موسیقی بود و در اواخر عمر نیز در منزلش کلاس موسیقی دایر کرده بود و به علاقه‌مندان آموزش می‌داد.

مکتب نوین موسیقی ایرانی ابوالحسن صبا
مکتب نوین موسیقی ایرانی که از درویش خان آغاز شده بود با صبا به اوج رسید و شاگردان صبا نیز پیرو راه او شدند.

شاگردان ابوالحسن صبا
حسین تهرانی، حسن کسایی، داریوش صفوت، فرامرز پایور، منوچهر صادقی، غلامحسین بنان، لطف‌الله مفخم پایان، علی تجویدی، همایون خرم، اسدالله ملک، رحمت‌الله بدیعی، ساسان سپنتا، ابراهیم قنبری مهر، اسماعیل چشم آذر، مهدی خالدی، مهدی مفتاح، حبیب‌الله بدیعی، محمد طغانیان دهکردی، بابک رادمنش، حسین خواجه امیری (ایرج)، پرویز یاحقی، فرهاد فخرالدینی و محمد حیدری از شاگردان صبا بودند.

آثار ابوالحسن صبا
از صبا صفحات بسیاری حاوی تکنوازی‌ها و همنوازیهای او منتشر شده‌است که مهارت فوق‌العاده او را در نواختن ویولن نشان می‌دهد. هم‌چنین نوارهای خصوصی بسیاری پر کرده که مرجع هنرجویان و گویای تسلط فوق‌العاده او در نواختن سه‌تار است. از استاد صبا، سه دوره آموزش ویولن، چهار دوره تعلیم سنتور، یک دوره تعلیم تار و سه‌تار منتشرشده و باقی آثار او هنوز منتشر نشده‌اند. شعر، سرود با آهنگ‌سازی حسین ملک است نیز از اوست.

فعالیت های هنری ابوالحسن صبا

روی هم رفته کارهای به‌جا مانده از استاد ابوالحسن صبا را می‌توان این گونه دسته‌بندی کرد:

مستقل:
کتاب دوره اول، دوم، سوم ویلون
کتاب دوره اول و دوم، سوم، چهارم سنتور
کتاب دوره اول سه تار

غیرمستقل:
سلوی ای وطن کتاب دستور ویلون وزیری
چهار مضراب سه گاه، کتاب دستور ویلون وزیری
رنگ بیات ترک، کتاب ۲۳ قطعه ضربی
پیش درآمد ترک، ۱۸ قطعه پیش درآمد
نوید بهار، کتاب اول ویلون
چهار مضراب ساده در ماهور (دستگاه موسیقی)، کتاب اول ویلون
دستور ضرب
ردیف کامل آوازهای ایرانی
چهار مضراب نوا

الهام گرفته از موسیقی محلی:
دیلمان (دشتی)
امیری یا مازندرانی (دشتی)
زرد ملیجه (دشتی)
به زندان (شوشتری)
در قفس (دشتی)
رقص چوپی (افشاری)
کوهستانی (دشتی