نقدی برکتاب آقای تابستان

دسته : ادبیات
نویسنده : روح انگیز سهرابی ، مربی مسوول مرکز فرهنگی هنری آبدانان ، کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان استان ایلام
گروه سنی : ۱۵ تا ۱٧ سال

کتاب آقای تابستان مجموعه ای است مشتمل بر15قطعه شعرکه توسط خانم منیره هاشمی باتصویرگری خانم عاطفه ملکی جو برای گروه سنی(ج) سروده شده است .
کتاب از صحافی وصفحه آرایی خوبی برخوردار است اما فاقد فهرست مندرجات وشمارش صفحات است .

شرح مقاله

کتاب آقای تابستان مجموعه ای است مشتمل بر15قطعه شعرکه توسط خانم منیره هاشمی باتصویرگری خانم عاطفه ملکی جو برای گروه سنی(ج) سروده شده است .

کتاب از صحافی وصفحه آرایی خوبی برخوردار است  اما فاقد فهرست مندرجات وشمارش صفحات است .

طرح روی جلد وعنوان کتاب برگرفته ازاشعار وتصاویر متن می باشند که باهم تناسب ندارند.

بکار گیری عاطفه ، تخیل وموسیقی برگرفته از تجارب در دنیای کودکی  در کلام از ویژگی های شعر کودک است که در این مجموعه تاحدودی رعایت شده است.

مضامین وعناصر متعارف در اشعاردنیای پیرامون کودک ، طبیعت وبه طور کلی عوامل محیطی می باشند. که با درون مایه های عاطفی ،احساسی واجتماعی متناسب بادنیای کودکان سروده شده اند .

قالب شعری چهار پاره می باشند در مواردی(( حشو ))موجب سنگین شدن وزن در خوانش آن گردیده است  .

کیک پرتقالی

مثل همیشه بویی/پیچیده توی کوچه

مردی خریده الآن /یک،چند تا کلوچه 

پستچی گل ها

آهسته نگاهم کرد/خندید لبش انگار 

فهمیدکه من هستم/یک دختر بی آزار

پررنگ بودن رابطه های آوایی در اشعار کودکان از اهمیت ویژه ای برخوردار است که در این مجموعه رابطه های معنایی نیز در این مجموعه کاملا" مشهود است.

از دیگر عوامل موثر در شعر کودک تصاویر متن انتخاب وپردازش شخصیت ها بادید خلاقانه است که به نوعی ذهن مخاطب رابه سمت خیال انگیزی به همراه قدرت درک مفاهیم مضاعف پیش می برد در این مجموعه با رعایت نکات مذکور اما پیچیدگی هایی در تصاویر وجود دارد که به دورازنگاه  کودکان باهوش وخلاق نمی مانند.

از دیگر ویژگی قابل ذکر در مضامین این مجموعه جاندار پنداری وجان بخشیدن به اشیا است که شاعر در این مجموعه در تمام اشعار عناصر برگرفته از طبیعت ، طبیعت جاندار وبی جان اعم از کوه ، درخت ،ماه و... تمام اشیای پیرامون کودک قابلیت وارد شدن به شعر کودک رادارند .

وبه این طریق شاعر به خوبی توانسته است نگاه مخاطب رابه سمت دنیای پیرامون سوق دهد.وازرقیق ترین احساسات وعواطف سرشار کند واز این طریق ارتباط برقرار کند،این ارتباط موثر ، رابطه ی تنگاتنگی باخصلت وجاندار پنداری کودکان دارد.

عاطفه وتجربه از دیگر عوامل موجود دراین مجموعه است تجربه هایی آشنا که درمحیط زندگی واتفاقات روزمره رخ می دهد.

قالب های شعری از پتانسیل عاطفی بالایی برخوردار می باشند.

*اولین شعر این مجموعه ((آقای تابستان)) مربوط به فصل تابستان است که شاعر از آرایه ادبی تشبیه درهیبت مردی خوش اخلاق ومهربان مجسم کرده است،که بابقچه ای از میوه از راه رسیده است به نوعی امید، شور ،نشاط ،تعطیلات تابستان ،خنکای سایه ها ،شیرینی میوه ها برای کودکان تداعی می گردد.نمونه دیگر این تشبیه وخیال انگیزی ((خاله جان بهار)) در این کتاب می باشد.

فضا سازی وترکیب نوشته ها ومتن دراین صفحه با المان های تصویری ،وجود شاخه، بقچه، میوه های تابستانی ،ترکیب رنگها، وتلفیق تمام آنها کودک را ونگاه وی رابه تابستان وزیباییهای آن معطوف می سازد. مراعات نظیر در بین این عوامل کاملا" مشهود است.(خورشید ،گرما، گیلاس،زردآلو...)

نکته قابل ذکر وسوال برانگیز برای کودکان باهوش و رئالیسم پوشش ضخیم (کت) آقای تابستان خواهد بود.

*شعر فواره  مضمون ودرون مایه این شعر عاطفه است که به آرزوی دخترک مبدل گشته .

فواره از نقش مایه های وعوامل محیطی کودکان است که از جنب وجوش برخوردار است وهمانگونه که در شعر اشاره گردیده .

هی می پرد بالا /هی می پرد پایین     

اورا ندیدم من/یک لحظه هم غمگین

کودک از اینکه ماهی اودرحوض تنهاست غمگین است وآرزوی داشتن فواره درحوض خانه از دیگر خواسته های معقولانه کودکانه است.که خود از ویژگی هم ذات پنداری کودکان می باشد.

تصویر ورنگها وفضای حاکم درکنار یکدیگر خوب عمل می کنند حوض خالی دخترک وآرزوی او به خوبی به تصویر کشیده شده است اما فواره آنچنان هیجان ودرجنب وجوش نیست .انسجام تصاویر وجوددارد نگاه ماهی ،دخترک  وبیرون زدن از فضای قرمز تاحدودی مبهم به نظر می رسد.

*گل صبور؛ اشاره به گل کاکتوس ومقاومت دربیابان است  ، اما با نگاه اول آنچه به ذهن القا می شود شتر بزرگی است که نشان داده شده است، شتر یکی از عوامل در بیابان است اما دراین شعر تصویر پررنگ یک شتر و شعرکاکتوس که کنار هم چیده شده که باهم تناسب ندارند از لحاظ معنایی باهم سنخیت دارند امااز لحاظ ظاهری خیر. واین دوگانگی برای کودکان قابل تجزیه نیست.

همچنین واژه آبرو  آبروداری برای کودکان سنین پایین درمقابل تحمل سختی قابل درک نخواهد بود.

تشنه ای،اما چه قدر/سبزی وباآبرو!

وجود خارهای تیزبرکاکتوس، جنس وبافت خشن آن، استفاده از واژه (مهربان) تاحدودی مغایرت دارد.

 توولی هستی صبور/کاکتوس مهربان

این شعر علاوه برخیال انگیزی جنبه آموزشی برای کودکان نیز خواهدداشت.

در مورد تصویر این شعر گذاشتن کاکتوس درکوهان شتر برای سنین پایین ممکن است دریافت غلطی ایجادکند لذا خلق جنبه های آموزشی برای این سنین نیاز به توجه ودقت درارائه می باشد.

*کوه پیر در این شعر شاعر کوه را که نماد استقامت وعظمت است مورد خطاب قرار داده

تویادگارخوبی/ازسالهای دوری 

به نوعی اقتدار وقدمت یک کوه بلند را برای کودکان یادآور شده است.

نکته قابل ذکر در این شعر باز همان جاندار پنداری اشیا وجان بخشیدن به کوه است ،

دراین شعر باپرسیدن که آیا روز تولدش رابه یاددارد ؟ دربیت بعدی پیری وکهن سالی وبه نوعی فراموشی رامتذکر می شود که تاحدودی متناقض نما می باشد.

تصویر این شعر از نوع وبافت شعر قبلی که همان جنس شتر می باشد که زیاد جالب نیست، تکرار تکنیک وتیرگی رنگ بویژه سمت چپ حس سکون حاکم برفضا کمی ملال آور است ، اما آوردن خانه باترکیب رنگهای شاد قدری از این سکون  کاسته است. ابعاد واندازه کوه باتوجه به اشاره ی شعر هردو صفحه رادربرگرفته که این قیاس منطقی ومناسب  است.

در شعر اشاره گردیده که : من می نشینم آرام/بردامن قشنگت

                                 صدحرف تازه دارد/ هردانه دانه سنگت

دامن قشنگ کودک به دنبال سرسبزی بردامنه ی کو ه می گردد .

*قول می دهم خدا

عنوان دیگری از اشعار این مجموعه است انتخاب این عنوان قدری گنگ ونامفهوم وحتی سنگین است با نگاه اول استنباط می شود که خطایی جدی صورت گرفته اما بامطالعه ی شعر بازی وشیطنت های کودکانه برای وی درد سر شده است ایجاد تصویر نیز عدم هماهنگی وسردگمی برای کودک دارد وبیان کننده مفاهیمی دیگر درذهن کودک خواهند شد.داشتن چهره ای محزون درمیان ماهیهای قرمز که یکدست ترسیم شده اند ،پویایی وتحرک درتصویر دیده نمی شود ازنکات قابل ذکر می باشد .

دراین زمینه می توانست ظرافت  خاص درطراحی دخترک می پرداخت .

شعر دارای نکات تربیتی وآموزشی است .کودکان با بی توجهی به مسائلی ازقبیل آب بازی وبه دنبال آن مریض شدن وتحمل دارو وقرص ... به نوعی با آن مواجه ودرگیر وقابل فهم برای آنان می باشد .

*آرزوی غول ؛ غول درکتابهای کودکان ،قصه ها نماد زشتی وپلیدی است  دراین شعر ،شاعر  با یک زیرکی شاعرانه جهت تغییر شخصیت غول که دراذهان بچه ها شکل گرفته با چیدن واژه  ها ومفهومی دیگر تلاش نموده است . این شعر این از درون مایه عاطفی برخوردار است کودک غول خیالی را در خواب می بیند وآرزوی کودک به صورت هم ذات پنداری  به صورت تصویر به نمایش می گذارد. واین خود برای رسیدن به آرامشی نسبی است .نکته قابل ذکر در این شعر غیر قابل باور باشد که غولی که پلید درذهن ماندگار شده  آرزوی زیبایی بکند.

فضای حاکم دراین تصویر چهره ی غول است تانوشته ها، بافت این تصویر نیز باتصاویر قبلی هم جنس می باشد وبدور از نگاه تیز بین کودکان نمی ماند. بویژه یکدست بودن چشمان شخصیتها در تصاویر این مجموعه سوال برانگیز خواهدبود. به نظر می رسد که تصویر در آینه کمتر با تصویر اصلی تشابه دارد وبرای این منظور می بایست تصویر آینه بزرگترو به گونه ای که شاخ های آن نیز مشخص می شد چون نارضایتی بیشتر از شاخ ها می باشد.

*پستچی گل ها    قاصدک ازجمله عوامل محیطی است که برای کودکان جالب ودیدنی است انتخاب گل قاصدک باپستچی متناسب وهماهنگ است وپذیرش آن برای کودکان به راحتی صورت می پذیرد .ویژگی عمده ی دیگر دراین شعر نیز جاندار پنداری وشخصیت بخشی به قاصدک می باشد نکته قابل ذکر انتخاب کودک وکنار اوقرارگرفتن ونشستن دردامن دخترک نوعی توجه وعنایت رامی سازند.

نکته قابل ذکر اینکه قاصدک همیشه درطبیعت وجود ندارد وفقط در فصل پاییز دیده می شود.

وکودک دراین شعر درمی یابد که گل درکنار پروانه است بازمفاهیم آموزشی .

فضای حاکم درتصویر رنگها وقاصدک به صورت پستچی است که بسیار زیبا ترسیم شده است رنگ ها دراین تصویر به خوبی عمل  می کنند.

*کنار خانواده    دراین شعر عاطفه حرف اول می زند .شعر برگرفته از مضامین عاطفی واجتماعی است وهمان تجربه ها واتفاقات روزمره که درکنار کودک رخ می دهد بیان می کند.خانواده ودلسوزی ،عشق ومهرپدری به کودک القا می شود.

تصویر دراین شعر بادیگر اشعار قدری متفاوت است وبه صورت کولاژ گونه است . رنگ ها دراین تصویر نیز به خوبی ودرجایگاه واقعی خود عمل می کنند.

*زیر بال مادر  این شعر نیز ازنقش مایه های عاطفی بادنیای پیرامون کودکان می باشد که با درست کردن یک کاردستی باز به آن جان بخشیده است. ودرنهایت حمایت ونگهداری مادر را ملزم می داند وبه نوعی وابستگی به مادر درکودک تقویت می شود.

گفت: مادر! جای او/زیربال مادراست

این مفهوم را مادر کودک به او یاد می دهد که جوجه هم به مادر وحمایت اونیاز دارد.تصویر دراین شعر هم اگر به صورت کولاژ یا حجمی اجرا می شد نوعی هماهنگی واتصال ایجاد می شد وباور پذیری برای کودک بهتر بود هرچند طراحی وتکنیک اجراشده هم ضعیف عمل نمی کند .

نگاه تصویر اصلی (مرغ) به نوشته ذهن مخاطب را به نوشته ها سوق می دهد.

*کیک پرتقالی   طبق اشاره درشعر توجه کودک به مکان خاص است ،بویژه داشتن کیک تولد که برای کودکان شیرینی مضاعفی به دنبال خواهدداشت درپایان ای کاش مال من بود/ آن کیک پرتقالی

آرزوی کودکانه است وبه نوعی شاید تمالات درونی وکودکی شاعر که باز به نوعی بادنیای واقعی کودکان هماهنگی وتناسب لازم رادارد.

تصویر دراین زمینه ،حاکم برفضاهای ترسیم شده کیک می باشد که درسمت راست نصفه ی یک کیک پرتقالی نقاشی شده است اما از نوشته ی روی آن خبری نیست ودرسمت چپ تصویر یک کیک توت فرنگی است که بیشتر به چشم می خورد وذهن رادرپی کیک پرتقالی می گرداند.

وحس حسرت درچهره ی شخصیت (کودک) به چشم نمی خورد،رنگها وبکارگیری متناسب آنها دراین قسمت کاملا" مشهود است ووجود شمع ها وتکه های میوه وتکرارریتمی جالب توجه هستند.

  • *خاله جان بهار   عنصر خیال  وایجادتشابه باوصف طبیعت دربهار ازویژگی عمده ی این شعر می باشد که بهاررابه خاله که شاید محبوب کودک وبالعکس باشد تصور گردیده است.
  • دراین شعر تمام عوامل حاکم برفضای بهار بوسیله واژه ها به یک زن هنرمند تشبیه ومطرح گردیده وکودک بادریافت ذهنی که دارد به تمام زیباییهای فصل بهار توجه می کند. 

تصویر دراین زمینه با بکارگیری رنگهای شاد ومکمل وتکرار ریتم یک پیراهن سبز بویژه روی شاخه ها جالب می باشدنکته قابل ذکر چهره ی مات خاله است بواسطه ی توصیفاتی که در شعر اشاره گردیده ماه گونه بودن شور وشعف خاصی دیده نمی شود. وهمچنین نوع پوشش ضخیم با رنگهای تیره گاه سوال برانگیز خواهد بود.

*آشنای آسمان   انتخاب این عنوان وتفهیم برای کودکان تاحدودی سنگین ومبهم است.

درون مایه های این شعر اجتماعی وبه نوعی همان حس حماسی است که درک آن برای کودکان دشوار است ،حکایت نام گذاری کوچه ای بانام یک شهید است که به نوعی با این نام گذاری از بنبستی رهایی یافته .تصاویر دراین شعر نمادین ومی توان گفت که پرنده ها نماد شهدا هستند.

در اشعار از کوچه نام برده شده اما درتصویر کوچه ای به چشم نمی خورد ، نمایی از خانه های بزرگ آجری به تصویر کشیده شده است  که همان حس سکون وسکوت در ایتصویر حکم فرماست 

آوردن کادری سفید به نام بن بست شهید  بدون نام سوال برانگیز است.

ایجاد فضاهای مناسب ورنگ آمیزی درست دراین قسمت به چشم می خورد.

*عکس یادگاری    باز نام دیگر ومکان خاص وقابل توجه کودکان است عکاسی با داشتن عکس های متنوع درپشت شیشه  وبه نوعی کودکان مجذوب این عکس ها می شوند. نام گذاری این عکاسی نیز برای کودکان جالب است مضامین عاطفی واجتماعی بوده که باز آرزوی وتمایلات درونی و کودکانه شاعر در آن نهفته است  .

کودکی که دوست دارد با پدر ومادر خود عکسی داشته باشد.

در این قسمت نیز تصاویر با اشعارهماهنگ نیست  وکودک به دنبال تصاویر ومجموعه ی عکاسی است.

تصویر غالب چهره ی مردی است که یک صفحه را به صورت مورب دربرگرفته است ،رنگهاازتیرگی وسردی خاصی برخوردار می باشند.

*دعای تازه   در این شعر نیز خانواده وعاطفه مطرح گردیده وبه نظر می رسد که این دعا دعای همیشگی مادرهاست وتازگی خاصی ندارد 

سادگی صمیمیت در ابیات این موج از لحاظ معنایی موج می زند . رنگ به کارگرفته زرد که فضای خشک یک باغ است به خوبی به تصویر کشیده شده است.

*تاسحر در ایستگاه   تصورات وذهنیات یک کودک  به هنگام تماشای آسمان است .

با تحمل بعضی از سختی ها پایان خوب وشادی را مطرح نموده است.

در این شعر تمام ویژگی های کودکانه در قالب جاندار پنداری ماه بیان شده است اما منتظر ماندن در خیابان های خلوت بدور از ذهنیات یک کودک می باشد  .

حس جستجو وکنجکاوی در پی چیزی در این تصویر  کاملا" مشخص گردیده است رنگ ها وبکار گیری سایه ها  وفضای نور به خوبی ترسیم گردیده .

 

در کل مجموعه ی مناسبی برا ی کودکان است با آرزوی موفقیت برای این شاعر .

 

مشخصات مقاله
موضوع : نقدی برکتاب آقای تابستان